Αξιολόγηση: ****
Πρόκειται για μια λεπτοδουλεμένη, ευαίσθητη, οξυδερκή και αφαιρετική σπουδή χαρακτήρα, που προσφέρει όμως και ένα δεύτερο, βαθύτερο επίπεδο ερμηνείας. Η ταινία εστιάζει στο χαρακτήρα του τίτλου, την εσωτερική οικιακή βοηθό Ρακέλ, η οποία διαμένει εδώ και μια εικοσαετία μέσα στην ευρύχωρη μονοκατοικία μιας εύπορης οικογένειας με τέσσερα παιδιά. Φαινομενικά όλα κυλούν ειδυλλιακά και η οικογένεια ετοιμάζεται να κάνει έκπληξη στην πιστή της υπηρέτρια με μια τούρτα και διάφορα δώρα για τα τεσσαρακοστά πρώτα γενέθλιά της. Πόσο τέλεια μπορούν όμως να είναι τα πράγματα για μια κατά το μάλλον ή ήττον άσχημη, αμόρφωτη και φτωχή γεροντοκόρη η οποία ζει σε ένα ξένο σπίτι γεμάτο όμορφους, ευκατάστατους και γραμματιζούμενους ανθρώπους;
Η Ρακέλ εμφανίζει κάποια περίργα συμπτώματα και η καλοσυνάτη μαμά της οικογένειας αποφασίζει, παρά τις αντιρρήσεις της υπηρέτριας, να της προσλάβει μια βοηθό. Ούτε μία, ούτε δύο, αλλά τρεις βοηθοί θα χρειαστεί τελικά να παρελάσουν μέχρις ότου η αλλόκοτα αντιδραστική Ρακέλ βρει τελικά το δάσκαλό της στο πρόσωπο της Λούσι, μιας αντισυμβατικής υπηρέτριας, που θα καταφέρει εν τέλει να «ξεμπλοκάρει» την εσωστρεφή, ομιχλώδη προσωπικότητα της Ρακέλ. Από σκηνή σε σκηνή, ο σκηνοθέτης Σεμπαστιάν Σίλβα οικοδομεί ένα άκρως ενδιαφέρον και ερεθιστικό πορτρέτο χαρακτήρα, χωρίς ποτέ να γίνεται τόσο σαφής ώστε να διαλύσει το μυστήριο. Τα μέγιστα βοηθά και η υποκριτική δεινότητα της πρωταγωνίστριας Καταλίνα Σααβέντρα, η οποία αξιοποιεί με εξαιρετική φειδώ και περίσκεψη ακόμα και την παραμικρότερη σύσπαση των μυών του προσώπου της σε ένα ρεσιτάλ εσωτερικά ηφαιστειώδους ερμηνείας. Πρόκειται όμως απλά για μια καλλιτεχνική παρουσίαση ενός ανθρώπινου χαρακτήρα με σκοπό να ενδυναμώσει την ευαισθησία και την ικανότητα ανθρώπινης κατανόησης του θεατή ή μήπως «κρύβεται» και κάτι ακόμα από πίσω; Εισερχόμαστε έτσι στο πεδίο της αλληγορίας, μιας μεθόδου κωδικοποίησης με τη βοήθεια της οποίας μια ολόκληρη αφήγηση μπορεί να σημαίνει κάτι άλλο από αυτό που φανερά λέει, να αποτελεί δηλαδή μια μεγάλη μεταφορά.
Οι αλληγορίες διαθέτουν μια μακραίωνη ιστορία, γνώρισαν τεράστια απήχηση με τη Βίβλο, έφτασαν στο απόγειό τους με την «Κόλαση» του Δάντη, στη σύγχρονη εποχή όμως κατέληξαν να θεωρούνται «ξύλινες», ψεύτικες και περιέπεσαν εν πολλοίς σε ανυποληψία. Ο βασικός λόγος είναι ότι συχνά οι αλληγορίες θυσιάζουν την αληθοφάνεια και τη συνοχή των χαρακτήρων στο βωμό του βαθύτερου μηνύματος, της επακριβούς αντιστοιχίας με ένα άλλο επίπεδο νοήματος. Για παράδειγμα, οι ενέργειες του Μωυσή στην Παλαιά Διαθήκη μοιάζουν να υπαγορεύονται περισσότερο από τις ανάγκες διατύπωσης του θεϊκού Λόγου, παρά από κάποιες αληθοφανείς συνθήκες της ζωής ή του χαρακτήρα του Μωυσή. Στην περίπτωση της «Υπηρέτριας» όμως, ενώ τα συστατικά μιας πετυχημένης αλληγορίας βρίσκονται όλα στη θέση τους, η εξέλιξη της ιστορίας δεν επιτρέπει ουδαμώς στο θεατή να θεωρήσει ότι υπηρετείται κάτι άλλο πέρα από αυτή την ίδια την ιστορία. Ένα σπίτι, μια οικογένεια μπορεί να θεωρηθεί ένας μικρόκοσμος που συμβολίζει κάτι ευρύτερο, όπως μια κοινωνία ή ένα πολιτικό καθεστώς. Οι κάθετες σχέσεις εργοδοσίας – υπηρετικού προσωπικού, αλλά και οι οριζόντιες σχέσεις της Ρακέλ με τις τρεις άλλες υπηρέτριες, κάθε μία από τις οποίες εκφράζει και μια διακριτή πολιτική στάση, παραπέμπουν σαφέστατα στην ιδεολογική ταξική διαπάλη, καθιστώντας την αλληγορική ανάγνωση σχεδόν επιβεβλημένη. Αυτό όμως δεν επιτυγχάνεται σε καμία περίπτωση εις βάρος της καθαυτό ανθρώπινης ιστορίας της Ρακέλ.
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι υπό την καθοδήγηση ενός έξυπνου σκηνοθέτη με ένα συμπαγές σενάριο ανά χείρας η αλληγορία παραμένει ακόμα και στις μέρες μας μια επιλογή που μπορεί να προσδώσει πρόσθετο βάθος σε ένα έργο. Τροφή για σκέψη: εντοπίστε την πολιτική στάση στην οποία αντιστοιχεί η συμπεριφορά καθενός από τους βασικούς χαρακτήρες του έργου.
Άγγελος Γιάννου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου